Sayf al-Dīn al-Āmidī’s Viewpoint on Takfīr

Dinî referanslarla bazı Müslümanların küfrüne hükmetmeyi ifade eden tekfir söylemi, Hz. Peygamber sonrası dönemlerde yaşanan siyasî kargaşalarda ortaya çıkmış ve asırlar boyunca bir ötekileştirme, İslam dışına itme bazen de şiddete başvurma aracı olarak kullanılır hale gelmiştir. Sıffîn savaşında hakem olayı sebebiyle Ali’nin ordusu içerisinden çıkan Hâricîlerin, temelsiz iddialarla başta Ali Muaviye olmak üzere birçok Müslümanı etmeleri ile başlayan bu süreç, konunun teolojik düzlemde tartışılmaya başlamasıyla farklı boyutlar kazanmıştır. Bu tartışmalar, iman küfür kavramlarının tanımlarının yapılmasına, arasındaki sınırın belirlenmeye çalışılmasına özellikle büyük günah işleyenin îtikâdî durumunun münakaşa edilmesine neden olmuştur. Hâricîlerin söylemi karşısında konuya daha ılımlı yaklaşan Mürcie, kapsayıcı tanımı geliştirmeye çalışarak insanların durumu ilgili hükmü Allah’a havale etmeyi tercih etmiştir. İmanda söz amel birlikteliğini savunan Mu‘tezile, ameli imanın öz yapısına dâhil etmeye çalışmış el-menzile beyne’l-menzileteyn söylemini geliştirmiştir. Ehl-i sünnet ulemasının çoğunluğu ise, kalbin tasdikinden ibaret olduğunu öne sürmüşler, etmemişler, işleyen ya da amelleri terk edenlerin karşı çıkmışlardır. Zaman içerisinde Mezhepleri arasında yoğun kelâmî münakaşalar, mezhep mensuplarının birbirlerini boyutuna ulaşmış sorunu herhangi fırkanın olmaktan çok zihniyet halini almıştır. problem sağduyu oluşturmak kolaylıkla etmelerine engel amacıyla âlimler ehl-i kıblenin edilemeyeceği prensibini sürmüşlerdir. Ancak prensibi kabul âlimlerden kısmı âlim çeşitli gerekçelerle söylemine başvurmaktan geri durmamıştır. Yaşadığı dönem itibariyle entelektüel görüşleriyle dikkat çeken Seyfüddîn Âmidî (öl. 631/1233), konusuna kafa yormuş hususta özgün fikirler koymuştur. O, alanını minimize çalışmış, tarafından tekfiri gerektiren durumlar edilen işlenmesi, farzların edilmesi, icmâya muhalefet, Kur’an’ın mahlûk rü’yetullahın inkâr Allah’ın sıfatlarının reddedilmesi yanlış te’vil sahâbîlerin onların dışında edilmesi gibi konuyu yeniden gözden geçirmiş tekfire sebep olduğu düşünülen meselenin tekfirle ilişkilendirilemeyeceğini dile getirmiştir. Başta Mu‘tezile Hâricîler başvuran fırkaların delillerini çürütmeye kendi mensubu Eş‘arî geleneğe ters düşmüştür. Âmidî, Havâric, Müşebbihe Şîa fırkalara mensup kimselerin konu olan görüşlerini ele alarak görüşlerin gerektirmeyeceğini aklî naklî deliller tezlerle açıklamaya çalışmıştır. kendisinden önce âlimin yaptığı yetmiş üç fırka hadisini temel mezheplerin durumunu almış Fırka-i Nâciye kalan her grubun edilemeyeceğini; fırkalardan Allah’tan başka ilahın varlığını ulûhiyetin insanlara hulûl ettiğini etmek, nübüvveti kötülemek, vâcibi ıskât Peygamber’in getirdiklerini etmek peygamberlere küfretmek durumlara düşenlerin gerektiği tezini savunmuştur. çalışmada Âmidî’nin küfrün mahiyeti, sınırı hakkındaki görüşleri alınacak mezheplerinin durumuyla düşünceleri incelenecektir.